آسیاب بادی
آسیاب بادی یا آسباد یکی از قدیمی ترین استفاده انسان از مزایای انرژی های تجدید پذیر به ویژه انرژی باد بوده است. پیشگامان این فناوری در جهان ایرانیان بوده اند که هنوز بقایای تاریخی ان در خراسان و افغانستان یافت می شود. آسیاب های بادی بر خلاف سایر آسیاب ها اروپایی یا توربین های بادی که می شناسید دارای پره های دایره ای نیستند و به صورت ایستاده(عمودی) طراحی شده اند.
قدیمی‌ترین و مهم‌ترین منبع مستند در زمینه سابقه آسیاب های بادی در ایران، تاریخ ابن خلدون است. این منبع تاریخی سابقه آسیاب‌های بادی در ایران را به پیش از اسلام می‌رساند. در این منطقه در حدود 40 عدد آسیاب وجود دارد که بر اساس شواهد موجود قدمت تاریخی آنها دست کم به 1700 سال قبل از میلاد میرسد. در ادامه به معرفی دو نمونه آسیاب های بادی که هنوز در ایران عزیزمان کار می کنند پرداخته می شود.
آسیاب بادی نشتیفان
نَشتیفان یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در جنوب شرقی شهرستان خواف است. شهر نشتیفان درحاشیه جاده قاین واقع شده و دارای آسیاب‌های بادی قدیمی است که با نامِ آس‌بادهای نشتیفان، از باد صد و بیست روزه نیرو می‌گرفتند. آب و هوای بسیار گرم و خشک دارد و مردم نشتیفان بسیار مهمان نواز و مهمان دوست هستند دارای شهر زیر زمینی است که در گذشته از آن استفاده می شده است. یکی از معروف ترین مناطق نشتیفان که در پشت آسیاب های این شهر قرار گرفته قبرستان تاریخی و دیدنی آن است. شهر نشتیفان که آسیاب های بادی آن نیز به نام همین شهر معروف شده اند در جنوب خواف قرار گرفته است. در این منطقه باد های شدید و طوفان بسیاری می آید و اهالی روستا از این باد ها به خوبی استفاده کرده و از آن برای آسیاب بادی استفاده میکنند.
قصه عامیانه در مورد ریشه نام این شهر این است که عبارت نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه «نش» که محلی شده «نیش» کنایه از نیش کژدم که به وفور در نواحی گرم و خشک به خصوص نشتیفان یافت می‌شود و «تیفان» که محلی شده «توفان» یا همان وزش بادهای موسمی است که در تمام ایام سال این منطقه را به لحاظ موقعیت جغرافیایی ممتاز گردانده و ساکنین آن را چندین هزار سالیست به فکر تأسیس آسیاب های بادی معروفش در جهت بهره‌برداری از این جریانات هوایی نموده اند.
آسیاب های بادی خوانشرف
آسیاب های بادی یا آسباد یکی از سازه‌هایی است که نشان می‌دهد بشر خود را با شرایط تطبیق می‌دهد. خراسان جنوبی به دلیل وزش بادهای ۱۲۰ روزه یکی از بهترین مکان‌ها برای استفاده از انرژی باد است. آسباد، سازه‌ای بادی است كه در گذشته به منظور آسياب كردن گندم به كار گرفته می‌شد و تا ۷۰ سال پيش در بیشتر منطقه‌های خراسان جنوبی به ويژه در شهر و بخش‌های نهبندان به خاطر وجود بادهای ۱۲۰ روزه مورد استفاده بوده است. اين آسياب بادها برخلاف آسياب گندم اروپايی كه به صورت افقی طراحی شده محورهايی عمودی دارند. در گذشته در هر روستایی حداقل یک آسباد مشغول به کار بوده است. اگر از میانسالان این خطه هم سراغ بگیرید، برایتان از آسبادهایی می‌گویند که در تپه‌ای کنار روستایشان مشغول به کار بوده است.
دو ديوار موازی به ارتفاع ۱۰ متر كه به فاصله ۴ متری هم قرار دارند ساختمان عمومی آسیاب های بادی را تشكيل می‌دهند، در قسمت شمالی اين محفظه پره‌های بزرگی وجود دارد كه با كمك نيروی باد می‌چرخند. چرخش پره‌ها اهرم بزرگ و سنگ زيرين را به حركت در آورده و عمليات آسياب كردن شروع می‌شود.
محور آسباد به شكل يك تير ثابت به طول ۴ تا ۵ متر است كه بر سطح آن شكاف‌هایی مستطيل شكل به وجود آمده تا بازوها در آن قرار گيرند. بازو شامل چوب‌های موازی است كه تيرها را در يك حالت عمودی و در معرض باد نگه می‌دارند. سنگ آسياب شامل دو سنگ هم اندازه مدور است كه سنگ زيرين ثابت و سنگ فوقانی متحرك است. طبقه همكف آس‌خانه نيز شامل انبارهای نگهداری آرد و گندم و يك رشته پلكان منتهی به طبقه فوقانی است. آسیاب های بادی به خاطر نوع کاربردی که داشتند، تزیین یا گچ‌کاری خاصی در آنها دیده نمی‌شود.
مجموعه آسباد های خوانشرف، هم آکنون به مدد میراث فرهنگی دستی به سر و رویشان کشیده شده و یکی از آنها تا میزان خوبی مرمت شده است. یکی از اهالی روستا کلید ورود به دل این مجموعه زیبا را دارد که می‌توانید با هماهنگی کوچکی نحوه کار آسیاب های بادی را از نزدیک ببینید.
